Gà chọi là tên gọi chung cho loại gà nuôi dùng cho mục đích giải trí. Có 2 loại chính là gà đòn và gà cựa.
Gà đòn thường được nuôi nhiều ở miền Bắc, miền Trung, có trọng lượng chừng 2.8kg – 4kg. Loại gà này thường được dùng để đánh gà đối phương đến khi thắng.
Gà cựa thường được nuôi chủ yếu ở miền Nam, gà được đá có cựa nguyên hoặc là cựa bằng kim loại (sắt) gắn vào chân khi cho đá với gà đối phương, trận đấu của gà cựa thường diễn ra nhanh hơn gà đòn. Gà cựa có trọng lượng nhỏ hơn, thường là dưới 3kg.
Chọi gà là một trò chơi dân gian có từ lâu đời. Trong thời gian đầu, sở thích chơi gà chọi chỉ dành cho một số bậc vua chúa quyền quý, nhưng sau đó đã lan rộng ra chốn thường dân. Không riêng nước ta, một số nước lân cận cũng có môn chọi gà chủ yếu là để giải trí vui chơi. Chọi gà mang tính đại chúng, ai có gà cũng đều có thể chơi được cả.
Chọi gà thường được người xưa tổ chức trong các dịp lễ, tết, hội hè. Có lẽ sôi nổi nhất vẫn là dịp tết Nguyên đán. Bắt đầu từ tháng Chạp cho đến hết tháng Giêng – “Tháng Giêng là tháng ăn chơi…”. Từ trong xóm, ngoài làng đều chơi gà chọi. Tùy theo cấp độ, quy mô khác nhau mà phong trào chơi gà chọi càng trở nên sôi nổi hay không.
Thú chọi gà truyền thống phổ biến nhất là vùng Nam Bộ. Người ta phải cất công tuyển chọn giống gà hay từ các địa phương nhưu Cao Lãnh, Hóc Môn, Cấn Đước, Trà Vinh… để có những trận gà sôi nổi, hấp dẫn.
Một bãi đất trống vẽ vòng tròn là đấu trường, quanh đó úp hàng hàng bội tre, bội kém nhốt những chú gà oai phong, sung sức chờ so kè hạng cân. Cáp độ xong thì đưa vào sân, một “ôm” (hiệp) được tính bằng cây nhang đốt cháy, phân đoạn bằng sợi chỉ treo đồng xu, bên dưới hứng bằng cái đĩa. Đá tới khi sợi chỉ đứt, nghe đồng xu rơi “beng” một tiếng thì hai chủ vào bắt gà ra săn sóc, đá tiếp hiệp sau cho tới lúc phân định thắng thua.
Không khí trường gà rất sôi động, người người chen chúc vòng trong vòng ngoài thích thú tặc lưỡi, trầm trồ, cổ vũ từng miếng bọc hậu, lòn cánh tránh đòn, tiến thoái bài bản… của 2 “võ sĩ” nhà nghề lẫm liệt…
Chơi gà đòn phải chọn loại gà to con, sức vóc dềnh dàng để có thể chiến đấu dai dẳng, đôi khi kéo dài hàng giờ, giở chân không lên vẫn chưa kết thúc. Cựa gà đòn trưởng thành phải cưa hoặc được mài mòn dần không cho lú ra nên chẳng có cú đâm chí mạng rách toạc bầu diều hay gãy cổ cúp như gà nòi cựa. Phải tập “xổ” (đá thử) thường xuyên cho gà dai sức, quen trận mạc. Nuôi thời gian khá dài , khoảng 12 tới 15 tháng tuổi mới ra đấu được với gà đồng cân. Xem chọi gà đồn giống như xem đấu sĩ hạng nặng, chủ yếu thưởng thức đòn miếng sức lực mạnh mẽ. Ngày trước giải thưởng cho con gà thắng là rượu trà, bánh mứt, vải lụa… tượng trưng, nhưng đem lại vinh dự cho chủ nuôi và địa phương gốc của con gà thắng cuộc. Gà đòn chiến bại ít khi ngã gục bởi chúng không gây sát thương, lúc kém thế hết lực thì chạy khỏi vòng đấu chịu thua cuộc.
